Co wiemy o zdrowiu dzieci na dietach roślinnych? Nadal niewiele. U dorosłych diety wegetariańskie i wegańskie mogą korzystnie wpłynąć na ryzyko niektórych chorób przewlekłych. Najprawdopodobniej jest też tak u dzieci. Jednakże rosnąca społeczna akceptacja i entuzjazm związany z dietami roślinnymi prowadzi u części rodziców małych wegetarian i wegan do utraty czujności co do konieczności specjalnego bilansowania tych diet. Błędy w żywieniu dzieci na dietach roślinnych zdarzają się nadal często, nawet u świadomych rodziców. Czego dotyczą? Jak ich uniknąć?
Coraz więcej małych wegetarian i wegan
Jeszcze dziesięć lat temu, gdy zaczynałam w naszym kraju pierwsze badania dzieci na dietach roślinnych, temat niejedzenia mięsa był bardzo kontrowersyjny. Mimo, że dane na temat bezpieczeństwa i korzyści prawidłowo zbilansowanej diety wegetariańskiej i wegańskiej u dorosłych były już wtedy od dawna dostępne, odżywianie bez mięsa i ryb w Polsce postrzegane było jako niedoborowe i niebezpieczne u dorosłych, nie mówiąc już o dzieciach.
W międzyczasie niewiele zmieniło się w zakresie naszej wiedzy dotyczącej efektów wegetarianizmu i weganizmu u dorosłych. Nadal diety te, dla osób pełnoletnich, uważane są za bezpieczne i wiążą się z korzyściami zdrowotnymi. Są to przede wszystkim niższe ryzyko niedokrwiennej choroby serca, nadciśnienia, cukrzycy i otyłości.
Co się zmieniło i to diametralnie – to powszechne postrzeganie wegetarianizmu i weganizmu.
Chociaż w Polsce oficjalnych statystyk brakuje, na rosnącą akceptację tych diet i odsetek osób niejedzących mięsa wskazują przeprowadzane na przestrzeni lat sondaże uliczne, rosnąca liczba bezmięsnych restauracji, coraz bogatsza oferta zamienników mięsa w sklepach i statystyki Google wyszukiwania słów kluczowych związanych z dietami roślinnymi. Podobne trendy widać w innych krajach europejskich, Ameryce Północnej, Kanadzie i Australii.
Jeżeli mamy w Polsce i na świecie coraz więcej wegetarian i wegan, to możemy przypuszczać, że coraz więcej jest też nich wśród dzieci.
Co wiemy na temat zdrowia dzieci wegetariańskich i wegańskich?
Nadal stosunkowo niewiele. Stanowiska amerykańskich i brytyjskich towarzystw medycznych i żywieniowych potwierdzają bezpieczeństwo prawidłowej diety wegetariańskiej i wegańskiej u dzieci. Jednakże publikacji na ten temat jest mało, a te, które istnieją, dotyczą niewielkiej liczby uczestników badanych i ograniczonej liczby parametrów zdrowotnych.
Dostępne dane sugerują, że wysokość ciała małych wegetarian jest zbliżona do wysokości ich rówieśników na diecie tradycyjnej. Dzieci wegańskie wydają się być jednak niższe, choć niektóre badania sugerują, że w późniejszym wieku ‘doganiają’ wzrostem rówieśników jedzących tradycyjnie. Dzieci wegetariańskie w wieku szkolnym są szczuplejsze niż ich rówieśnicy na diecie tradycyjnej. Dzieci wegańskie są jeszcze szczuplejsze niż dzieci wegetariańskie. Zaobserwowano też większe ryzyko niedoborów niektórych składników odżywczych, takich jak kwasów tłuszczowych Omega 3, wapnia, żelaza, jodu, witaminy B2, B12, D, cynku i też energii – szczególnie w przypadku małych wegan.
Ryzyko to można wyeliminować, jeżeli dieta jest prawidłowo zbilansowana. Problem w tym, że nie każdy rodzic wie, jak to zrobić i nie zawsze sięga po pomoc specjalisty.
Dlatego też polscy i niemieccy eksperci nadal sceptycznie wypowiadają się o bezpieczeństwie diety wegańskiej u dzieci, dopuszczając wegetarianizm pod warunkiem jego prawidłowego zbilansowania.
Obecny stan naszej wiedzy ten temat streściłam na wykładzie dla pediatrów i lekarzy rodzinnych w ramach „Krakowskiej Jesieni Pediatrycznej 2014” organizowanej przez Medycynę Praktyczną, którego nagranie dostępne jest tutaj.
Badania dzieci wegańskich i wegetariańskich naszego zespołu z Institute of Child Health i Kliniki Pediatrii i Żywienia IPCZD
Wiele pytań w przypadku zdrowia dzieci wegetariańskich i wegańskich pozostaje nadal bez jasnych odpowiedzi.
– Czy korzyści zdrowotne z tych diet, które widzimy u dorosłych, dadzą się zaobserwować już u dzieci?
– Jak diety roślinne wpływają na stan kości i mięśni u dzieci?
– Jaki jest rozwój: m.in. wzrost, masa i skład ciała (% tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej) dzieci wegańskich i wegetariańskich w porównaniu do zdrowych rówieśników na dietach tradycyjnych?
– Czy dieta małych wegan i wegetarian zwiększa ryzyko niedoborów żywieniowych?
Na te wszystkie pytania staramy się odpowiedzieć wraz z zespołem naukowców z Instytutu „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka”oraz Institute of Child Health University College London, w ramach badań, które prowadzimy od 2012 roku.
Badacze z rożnych krajów, w tym z Polski, zajmowali się już niektórymi z ww. zagadnień. Jednakże nasz projekt badawczy jest – według naszej wiedzy – najobszerniejszym badaniem oceniającym zdrowie dzieci na dietach roślinnych, do tej pory przeprowadzonym. U 200 polskich dzieci w wieku 5-10 lat-wegetarian, wegan i zdrowych dzieci na diecie tradycyjnej – udało nam się zbadać blisko 100 różnych parametrów poczynając od podstawowej morfologii krwi, kończąc na ocenie składu ciała poprzez bardzo dokładną technikę hydrometrii. Zastosowaliśmy też specjalne zabiegi, aby uczestnicy badania na diecie tradycyjnej, do których porównywaliśmy małych wegan i wegetarian, nie różnili się od małych roślinożerców w niczym istotnym oprócz samej diety.
Na co powinni zwrócić uwagę rodzice dzieci na dietach bezmięsnych
Doświadczenie, które zdobyłam przez ostatnie 10 lat podczas naszych badań, jak również w prywatnym gabinecie, gdzie często konsultuję diety małych wegan i wegetarian, skłania mnie do następujących wniosków:
- Dzieci na dietach wegetariańskich, a szczególnie wegańskich wymagają okresowej konsultacji dietetyka i lekarza. Wiele rodziców, nawet bardzo świadomych, nie jest w stanie prawidłowo zbilansować diety dzieci, szczególnie małych wegan.
- Niedobory pewnych składników odżywczych zdarzają się niestety nadal często i mogą wpływać na rozwój dzieci.
- Dieta powinna być odpowiednio skomponowana, aby zapewnić prawidłową podaż energii, wapnia, żelaza, cynku, kwasów Omega 3. Z białkiem najczęściej nie ma większego problemu.
- Dla wszystkich dzieci na dietach roślinnych – wegańskich i wegetariańskich – konieczna jest suplementacja witaminy B12 i okresowo witaminy D3 (co do tej ostatniej, to samo tyczy się dzieci na dietach tradycyjnych).
- Prawidłowo zbilansowana dieta roślinna może mieć korzyści zdrowotne, które widać już u dzieci. Pokazują to nasze najnowsze wyniki i widać było to już w naszych pilotażowych badaniach przeprowadzonych w IP CZD w 2010r.
Podstawowe błędy popełniane przez rodziców dzieci na dietach roślinnych
Rosnąca akceptacja społeczna i entuzjazm związany z dietami roślinnymi prowadzi u części rodziców do utraty czujności, co do konieczności specjalnego bilansowania tych diet u swoich pociech.
Nie można zapominać, że rozwijający się organizm ma nieco odmienne potrzeby żywieniowe niż organizm osoby dorosłej. Niektóre substancje odżywcze, nawet z najbardziej zbilansowanej diety roślinnej, mają inną biodostępność niż te z produktów zwierzęcych. Brak przestrzegania pewnych reguł dietetycznych, może narazić dziecko na diecie roślinnej na ryzyko nieprawidłowego rozwoju.
Jednocześnie, prawidłowe stosowanie tych diet, może korzystnie wpłynąć na zdrowie dzieci, szczególnie zmniejszyć ich ryzyko chorób przewlekłych w przyszłości. Wiedzę na ten temat streściliśmy w publikacji w Nutrition Reviews w kwietniu 2018r.
Podstawowe błędy, które najczęściej widzę to:
- Brak suplementacji witaminy B12 lub suplementacja na nieodpowiednim poziomie.
- Stosowanie produktów bogatych w analogi B12 (np. suplementy chlorelli i spiruliny) zamiast klasycznych form suplementów B12. Tylko te ostatnie mają szansę w dłuższym okresie zapobiec niedoborom tego składnika u dzieci.
- Stosowanie domowych napojów roślinnych, wykonanych przez rodziców np. z migdałów, z myślą, że zastąpią one mleko krowie i że są zdrowsze niż te sklepowe fortyfikowane wapniem. Żaden napój roślinny (oprócz sojowego) nie przypomina w swoim składzie mleka krowiego, choć te fortyfikowane wapniem mają przynajmniej tę samą zawartość tego pierwiastka, co mleko krowie. Napoje roślinne wykonane w domu są najczęściej praktycznie bezwartościowym odżywczo płynem o zastosowaniu wyłącznie kulinarnym.
- Założenie, że okresowe (np. 1 – 2 razy na tydzień) spożycie produktów mlecznych wystarczy dziecku pod kątem jego zapotrzebowania na wapń. Prawidłowa podaż wapnia z diety wegańskiej jest możliwa, ale wymaga starannego planowania diety.
- Niedostateczne spożywanie produktów strączkowych, szczególnie w przypadku dzieci, które nie spożywają jaj i nabiału.
- Niedostateczne spożycie roślinnych źródeł kwasów Omega 3 (np. siemienia lnianego, orzechów włoskich, w niektórych przypadkach suplementów kwasu DHA).
- Zbyt niska gęstość energetyczna diety – czyli niespożywanie wystarczająco dużej ilości produktów o małej objętości i dużej kaloryczności.
Często spotykam się też z przekonaniem, że to rodzice dzieci jedzących tradycyjnie powinni się bardziej martwić o skład diety ich pociech. ‘Przecież co może być niezdrowego w diecie, która zawiera dużo warzyw, owoców i produktów pełnoziarnistych?’ Rzeczywiście prawdą jest, że mali weganie i wegetarianie zazwyczaj jedzą więcej niskoprzetworzonych produktów roślinnych i dzięki temu błonnika, potasu, magnezu, witaminy B1, C. M.in. dlatego też jedną z podstawowych hipotez naszego badania było to, że diety te korzystnie wpływają na czynniki ryzyka chorób krążenia już u dzieci.
Nie mniej jednak ryzyko pewnych niedoborów żywieniowych i wiążących się z tym konsekwencji dla rozwoju dziecka dotyczy składników, których nie ma lub są trudniej dostępne z produktów roślinnych, niezależnie od tego jak zdrowe by one były.
Dlatego tak ważne jest prawidłowe planowanie tych diet, aby czerpać z nich korzyści bez narażania zdrowia rozwijającego się organizmu.
Jakie badania warto wykonać przed wizytą u specjalisty
Każdy rodzic dziecka wegańskiego i wegetariańskiego powinien udać się do dietetyka po specjalistyczną poradę dietetyczną oraz do lekarza w celu oceny zdrowia i rozwoju swojego dziecka.
Regularnie konsultuję diety dzieci wegetariańskich i wegańskich w moim gabinecie. Przed konsultacją
sugeruję wykonać następujące badania:
– morfologia
– ferrytyna
– B12
– homocysteina
– D 25 (OH)