Dolegliwości jelitowe, refluks, nietolerancja laktozy, anemia, mgła mózgowa – to wszystko może być SIBO.
Przerost mikroorganizmów w części jelit, w której nie powinny się znajdować, może prowadzić do wielu uciążliwych objawów. Wzdęcia, biegunki lub zaparcia, refluks, bóle a nawet kłucie w jelitach to tylko niektóre z nich. Nie wszystkie objawy pochodzą z układu pokarmowego. SIBO (czyli przerost flory bakteryjnej) i inny rodzaj przerostu – IMO (przerost metanu) może dawać objawy neurologiczne takie jak brak koncentracji, tzw. mgła mózgowa, objawy depresyjne i lękowe, a nawet zawroty głowy. Może też doprowadzić do konkretnych schorzeń – zespołu jelita drażliwego, wtórnej nietolerancji laktozy, fruktozy, niedoborów witamin i mikroelementów. Więcej na temat objawów obydwu rodzajów przerostu można przeczytać w poniższym artykule, który stanowi drugą część mojego przewodnika po SIBO.
Dlaczego nadmiar mikroorganizmów w jelicie szkodzi
Główną funkcją jelita cienkiego jest trawienie i wchłanianie pokarmów. Znajduje się tam też ok. 70% układu immunologicznego, który ma za zadanie chronić nas przed ogromną liczbą patogenów dostających się do jelit z pożywieniem, a jednocześnie tolerować i przepuszczać substancje odżywcze. Wnętrze jelita cienkiego pokryte jest błoną śluzową, warstwą grubości jednej komórki, która spełnia zadanie swoistej bramy, dzielącej nasz organizm od świata zewnętrznego. U osób z prawidłowo funkcjonującym układem pokarmowym większość mikroorganizmów tylko ‘podróżuje’ przez jelito cienkie w drodze do jelita grubego, ale się tam nie zatrzymuje. Jeżeli jednak zaczną tam osiadać, co dzieje się w wyniku różnych zaburzeń opisanych poniżej, to konkurują z nami o pokarm (głównie o węglowodany). Konsumując go zaburzają funkcje jelita cienkiego oraz niszczą jego strukturę.
Dzieje się to w następujący sposób:
- fermentując węglowodany, produkują gazy, które zaburzają motorykę układu pokarmowego;
- ich aktywność uszkadza wewnętrzną powierzchnię jelita cienkiego i przez to cząsteczki oraz struktury tam występujące: enzymy trawienne, szczególnie te odpowiedzialne za trawienie węglowodanów, takich jak laktoza czy fruktoza; tzw. transportery odpowiedzialne za wchłanianie cukrów; enzym rozkładający histaminę (tzw. DAO); i niekiedy nawet same kosmki jelitowe;
- zmieniają strukturę kwasów żółciowych, co może prowadzić do biegunki tłuszczowej i zaburzenia wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach;
- wytwarzają substancje zapalne przez co niszczą śluzówkę jelita i prowadzą, w niektórych przypadkach SIBO, do jej nieszczelności.
To wszystko powoduje wiele objawów i dolegliwości.
Objawy SIBO i IMO
Większość dolegliwości w SIBO/IMO wywoływanych jest przez jedzenie.
Podstawowe objawy to:
- wzdęcia, które zwiększają się w miarę upływu dnia,
- gazy,
- nudności,
- odbijanie się,
- biegunki lub/i luźne stolce,
- zaparcia,
- ból brzucha,
- „kłucie” w brzuchu,
- refluks,
- skurcze brzucha,
- uczucie „kulki” w gardle,
- nieprzyjemny zapach z ust (halitoza).
Dla przerostu metanu, IMO, bardziej typowe są zaparcia, jak również nudności, odbijanie się i refluks; dla SIBO siarkowodorowego – ból brzucha, nerwobóle, podrażnienie pęcherza oraz (rzadko) gazy o zapachu siarki. Jednakże różne przerosty mogą współwystępować u jednej osoby i najczęściej nie jest możliwe rozróżnienie ich rodzaju na podstawie objawów.
W skrajnych przypadkach SIBO/IMO może objawiać się jako:
- biegunka tłuszczowa,
- utrata masy ciała,
- niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach,
- przewlekły stan zapalny w jelicie cienkim,
- niedobory witaminy B12, żelaza.
Te ostatnie towarzyszą zazwyczaj przerostom SIBO lub IMO wynikających z współwystępujących chorób przewlekłych.
Jeżeli SIBO/IMO doprowadziło do przerwania szczelności śluzówki jelitowej, czyli bariery chroniącej nasz organizm przed ‘inwazją’ niepożądanych substancji z jelita, to skutkiem jest aktywacja układu immunologicznego i podwyższony stan zapalny. Może się to objawiać jako:
- bóle stawów,
- gromadzenie się śluzu w nosie lub spływająca wydzielina po tylnej ścianie gardła,
- zmiany skórne,
- problemy z koncentracją, tzw. mgła mózgowa,
- objawy depresyjne i lękowe,
- przewlekłe zmęczenie,
- nadwrażliwości pokarmowe, które występują, mimo iż klasyczne alergie zostały wykluczone.
Schorzenia, do których może doprowadzić przerost SIBO i IMO
Oprócz wielu przykrych dolegliwości, SIBO/IMO może prowadzić do konkretnych schorzeń.
Należą do nich:
– zespół jelita drażliwego,
– wtórna nietolerancja laktozy,
– wtórna nietolerancja fruktozy,
– niedobory witaminy B12,
– anemia z niedoboru żelaza.
W 2000 r. Dr Mark Pimentel, gastrolog i jeden z najznamienitszych badaczy SIBO, wysunął hipotezę, że zespół jelita drażliwego (ZJD) może być spowodowany rozrostem bakterii w jelicie cienkim. Jego przypuszczenia zostały potwierdzone w badaniach i dziś wiemy, że między 30 a 50% ZJD wynika z SIBO. Jest to niezmierne ważne odkrycie, ponieważ do niedawna nie wiedzieliśmy wiele o przyczynach ZJD. Leczenie było mało skuteczne i miało charakter objawowy, a nie przyczynowy. SIBO da się zdiagnozować i leczyć, o czym będzie mowa w następnych częściach przewodnika. Osoby cierpiące na ZJD powinny rozważyć wykonanie testu oddechowego w celu stwierdzenia, czy SIBO/IMO mogą być przyczyną ich dolegliwości.
Nietolerancje węglowodanów (laktozy, i fruktozy) wynikają bezpośrednio z uszkodzenia przez bakterie enzymów trawiących te cukry. Często po wyleczeniu SIBO problem znika, czyli nietolerancja w takim wypadku nie ma charakteru pierwotnego, ale jest wtórna, spowodowana przez SIBO. Widzę to często u swoich pacjentów. W jednym badaniu 86% pacjentów zaczęło tolerować laktozę po skutecznej terapii rozrostu bakterii w jelicie. Dlatego, zanim zdiagnozuje się nietolerancję tych cukrów, należy wykluczyć SIBO. Czyli przed wykonaniem testu oddechowego w kierunku nietolerancji laktozy czy fruktozy, warto wykonać test oddechowy na SIBO.
Skuteczna terapia rozrostów mikroorganizmów jelitowych może poprawić też stan pacjentów z:
- trądzikiem różowatym,
- zespołem niespokojnych nóg,
- łuszczycą,
- fibriomialgią,
- śródmiąższowym zapaleniem pęcherza,
- jak również z chorobą Leśniowskiego – Crohna.
Podejrzewa się, że objawy tych chorób, przynajmniej częściowo, mogą być nasilane przez nadmierną obecność mikroorganizmów w jelicie.
W jaki sposób przerost mikroorganizmów w jelicie prowadzi do tylu dolegliwości
Objawy wynikają ze skutków obecności mikroorganizmów w jelicie cienkim – produkcji gazów, nieprawidłowego wchłaniania składników odżywczych, zmian przepuszczalności jelita, przewlekłego stanu zapalnego w jelicie i nadmiernej aktywacji immunologicznej. Mechanizmy powstawania niektórych dolegliwości wytłumaczone są poniżej.
- Zmiana częstotliwości wypróżnień jest związana z typem gazu, jaki przeważa w jelicie. W SIBO wodorowym przeważają biegunki, SIBO siarkowodorowym – zaparcia lub/i biegunki. Metan zwalnia motorykę układu pokarmowego i powoduje zaparcia. Często jednak różne rodzaje przerostów współwystępują ze sobą i nie da się przewidzieć ich rodzaju na podstawie objawów.
- Refluks spowodowany jest m.in. przez ciśnienie, jakie gazy wywierają na górny odcinek układu pokarmowego (ciśnienie wtedy prze do góry), oraz – w przypadku przerostu metanu – odwrócenia kierunku ruchów perystaltycznych w stronę przełyku.
- Nadwrażliwości pokarmowe mogą wynikać z przerwania szczelności bariery jelitowej, co skutkuje przedostawaniem się nie do końca strawionych białek pod śluzówkę jelita i wywołuje reakcję zapalną znajdującego się tam układu immunologicznego.
- Przewlekłe zmęczenie przypisywane jest krążącym toksynom bakteryjnym (tzw. lipopolisacharydy, LPS), które przedostając się przez nieszczelną śluzówkę jelita, aktywują stan zapalny w organizmie.
- Niepokój, objawy depresyjne oraz mgła mózgowa mogą być spowodowane przez toksyczne dla układu nerwowego cząstki bakterii (tzw. LPS) lub inne substancje (np. kwas D-mlekowy), które w SIBO produkowane są przez bakterie w nadmiarze i niekiedy przedostają się do organizmu po przejściu przez nieszczelną barierę jelitową.
- Utrata masy ciała wynika z nieprawidłowego wchłaniania składników odżywczych, biegunek, nudności, jak również ograniczania spożywania pokarmów, w celu zminimalizowania objawów. Jednak zdarza się rzadko.
Jelito nie może się zregenerować, jeżeli cierpimy na SIBO/IMO. Dlatego też należy dołożyć wszelkich starań, aby dokładnie zdiagnozować ten stan oraz podjąć odpowiednią terapię. O tym będzie mowa w następnych częściach przewodnika SIBO.