SIFO, czyli przerost grzybów (nie tylko typu Candida) w jelicie cienkim
Do niedawna myślano, że grzybica układu pokarmowego, tzw. kandydoza jelit, dotyczy tylko osób chorych, szczególnie tych z upośledzoną odpornością. Dziś wiemy, że przerost grzybów w jelicie cienkim (tzw. SIFO, ang. small intestinal fungal overgrowth), może wystąpić u osób z prawidłowo działającym układem immunologicznym, i powodować objawy takie jak wzdęcia, bóle brzucha, mdłości, biegunki czy gazy. Diagnoza SIFO nie jest jednak łatwa i powszechnie wykonywane badania kału z posiewem na grzyby nie są najlepszą metodą.
Co to jest SIFO?
SIFO (z ang. small intestinal fungal overgrowth), czyli przerost grzybiczy jelita cienkiego, definiowany jest jako obecność nadmiernej ilości grzybów w jelicie cienkim wraz z współwystępującymi nieprzyjemnymi objawami ze strony układu pokarmowego. Objawy te mogą łudząco przypominać dolegliwości wynikające z innego rodzaju przerostów w jelicie cienkim, np. SIBO.
SIFO to stosunkowo nowe pojęcie. Zjawisko to u zdrowych osób do niedawna znane było tylko z pojedynczych opisów przypadków. Pierwsze badanie uwzględniające większą grupę pacjentów opublikował zespół doktora Satish Rao z wydziału gastroenterologii uniwersytetu Augusta w USA, który to zastosował wyżej przytoczoną definicję.
Grzybice są dobrze udokumentowane u osób ze schorzeniami takimi jak nowotwory, cukrzyca, z osłabionym układem odpornościowym (np. przy HIV), leczonych lekami immunosupresyjnymi i po antybiotyko- i sterydoterapii. Zaburzenia związane z tymi schorzeniami bądź zażywanymi lekami, powodują sprzyjające warunki do nadmiernego rozrostu grzybów, które naturalnie występują w każdym organizmie i u zdrowego człowieka nie powodują dolegliwości.
Pojęcie SIFO wnosi więc nowy wymiar do naszego rozumienia infekcji grzybiczych – a mianowicie to, że mogą one występować u osób, poza tym zdrowych i być przyczyną inaczej niewyjaśnionych, niekorzystnych objawów ze strony układu pokarmowego.
Nie wiadomo jeszcze jaka jest częstość występowania SIFO. Ale wstępne dane sugerują, że może to być nawet około 16-27% osób z niewyjaśnionymi dolegliwościami ze strony układu pokarmowego.
Czy SIFO to przerost Candida?
SIFO to nie tylko przerost grzybów z rodzaju Candida, choć gatunek Candida albicans stanowi nawet 84% grzybów, które wyhodowano u osób z SIFO. Poza tym wykryto również i takie organizmy grzybicze, jak Candida glabrata, Toluropsis glabrata i różne gatunki Penicillium.
Objawy SIFO
Najczęstsze objawy SIFO przypominają objawy SIBO, czyli przerostu bakteryjnego jelita cienkiego. Są to:
- bóle brzucha,
- gazy,
- wzdęcia,
- biegunki,
- często odbijanie się,
- niestrawność,
- mdłości,
- uczucie pełności po posiłkach, nawet małych.
Należy zaznaczyć, że objawy te mogą też występować u osób bez SIFO, więc nie są one jego jednoznacznym wyznacznikiem. Co więcej, nie można odróżnić SIBO i SIFO po samych objawach i jeżeli podejrzewa się przerost mikroorganizmów w jelitach, warto wykluczyć przerost bakteryjny (SIBO) poprzez wykonanie metanowo – wodorowego testu oddechowego.
W przypadku negatywnego testu na przerost bakteryjny (typu SIBO czy IMO), dodatkowe objawy, które mogą sugerować występowanie SIFO to:
- zmiany skórne,
- świąd skóry,
- nawracające infekcje grzybiczne jamy ustnej i okolic intymnych,
- nawracające infekcje układu moczowego,
- nadwrażliwości pokarmowe (bez stwierdzonej alergii),
- tzw „mgła mózgowa” i inne objawy neurologiczne,
- przewlekłe zmęczenie,
- nadwrażliwość na pleśnie (w otoczeniu, ale też pleśnie szlachetne w serach),
- nieprzyjemny zapach z ust (halitoza),
- bóle stawów.
Częstsze występowanie grzybiczych infekcji układu pokarmowego odnotowano też u osób z diagnozą jelita nadwrażliwego, zapalnych chorób jelit, celiakii, jak również osób z chorobami autoimmunologicznymi.
Przyczyny SIFO
Organizmy grzybicze, głównie z rodzaju Candidy, stanowią naturalną część wielu mikroorganizmów kolonizujących błony śluzowe człowieka, w tym błonę jelit. Zdrowy układ odpornościowy oraz zdrowy skład mikroflory jelit nie pozwala na jej zbytni przerost. Np. bakterie z rodzaju Lactobacillus mogą hamować rozwój Candidy poprzez produkcję nadtlenku wodoru (czyli wody utlenionej!). Infekcje grzybicze u osób chorych wynikają z zaburzeń, które są wynikiem choroby bądź efektów ubocznych farmakoterapii.
Nie mamy jeszcze dokładnej wiedzy na temat tego, co może powodować SIFO u osób zdrowych. Jako potencjalne czynniki ryzyka podejrzewa się:
- zaburzenie równowagi mikrobiomu jelitowego (np. jako skutek antybiotykoterapii, ale też innych czynników naszego stylu życia, w tym diety),
- zaburzenia kompleksu mioelektrycznego jelita cienkiego,
- zażywanie leków takich, jak inhibitory pompy protonowej (IPP) oraz opioidów,
- zaburzenia struktury układu pokarmowego.
Na potwierdzoną badaniami listę czynników ryzyka SIFO musimy jednak jeszcze poczekać.
Diagnoza SIFO
Jedyną dostępną bezpośrednią metodą diagnozy SIFO to badanie endoskopowe, podczas którego pobiera się próbkę zawartości jelita (dwunastnicy lub jelita czczego), którą następnie wysyła się do laboratorium w celu oceny (za pomocą posiewu) liczby znajdujących się w niej grzybów. Jest to metoda stosowana przez Dr Rao, który zaproponował kryterium diagnostyczne SIFO jako liczbę jednostek grzybicznych tworzących kolonie wynoszącą ≥103 na mililitr (CFU/ml). Metoda ta nie jest jednak powszechnie stosowana z tego samego powodu, dla którego nie jest ona stosowana w SIBO:
- nie istnieją wystandaryzowane procedury jej przeprowadzenia,
- jest czasochłonna,
- jest inwazyjna,
- może nie wykryć przerostu w ostatniej części jelita cienkiego (w jelicie krętym).
Niektórzy specjaliści posiłkują się badaniem krążących kompleksów immunologicznych IgG zawierających przeciwciała p. Candida, przeciwciałami w klasach IgG/IgA/IgM przeciwko Candida oraz badaniem kwasów organicznych w moczu (szczególnie arabinozy). Parametry te mogą tylko sugerować SIFO, ewentualnie służyć do oceny efektywności terapii. Żaden z nich nie pozwala jednak na jednoznaczną diagnozę.
Grzyby mogą też występować w kale, ale badanie posiewu kału w kierunku Cadida nie może diagnozować przerostu grzybów w jelicie cienkim u osób zdrowych. W kale mogą znajdować się organizmy grzybiczne zarówno z jelita cienkiego i grubego, a część z nich to organizmy stanowiące naturalną część mikrobomu, i niekoniecznie patogeny.
W większości przypadków SIFO diagnozuje się pośrednio, poprzez wykluczenie przerostu bakteryjnego SIBO/IMO (m.in. poprzez wykonanie testu oddechowego) i na podstawie objawów. Potwierdzeniem takiej diagnozy jest poprawa objawów po zastosowaniu diety lub/i terapii przeciwgrzybiczej.
Terapia SIFO
Nie istnieją jeszcze potwierdzone protokoły farmakologicznej terapii SIFO. Lekarze stosują zazwyczaj leki flukonazol lub nystatynę, ale nie mamy danych na temat efektywności takich terapii w SIFO.
Ja jako dietetyk odsyłam pacjentów do lekarza, bądź – jeżeli nie decydują się na terapię farmakologiczną – stosuję różne ekstrakty botaniczne o potwierdzonym działaniu przeciwgrzybiczym. Jednak niezależnie od tego czy farmakologiczna, czy „naturalna”, każda terapia powinna być uzupełniona dietą przeciwgrzybiczą.
Dieta w SIFO
W moim doświadczeniu, aby skutecznie zmniejszyć objawy SIFO, nie wystarczy sam zabieg ograniczenia w diecie cukrów prostych. W terapii SIFO stosuję dietę z ograniczeniem (lub całkowitym wykluczeniem) różnego rodzaju cukrów, produktów zawierających drożdże, ale też z ograniczeniem innych węglowodanów, tzw. FODMAP oraz wszystkich polisacharydów, w tym błonnika. Te ostatnie trzy ograniczenia stosowane są w terapii dietetycznej SIBO, która została dokładnie opisana tu.
Możliwe, że optymalna, w mojej ocenie, skuteczność takiego podejścia dietetycznego w SIFO wynika z tego, że te dwa schorzenia, SIBO i SIFO, mogą współwystępować. Wstępne dane sugerują, że występowanie SIBO i SIFO jednocześnie może dotyczyć nawet 20% osób z niewyjaśnionymi niekorzystnymi objawami ze strony układu pokarmowego.